ائتلاف شمال افغانستان را چه شد؟

نگارنده: گرانت فار

مترجم: امین آرمان

شامگاه سه شنبه 17 می 2022، نشستی در شهر آنکارای ترکیه در خانه عبدالرشید دوستم، جنگ سالار مشهور ازبک تبار افغانستان، برگزار شد. در این نشست نمایندگانی از اقوام هزاره، ازبک، ترکمن و تاجیک حضور داشتند. این نشست به منظور تحکیم حمایت ها از جنگ علیه طالبان و جلب توجه بین المللی به سمت اهداف آنها دائر شده بود. اکثر این رهبران، اقلیت‌های قومی در افغانستان را نمایندگی می‌کنند که از سلطه طالبان پشتون‌ رنج کشیده‌اند (Eqbal, 2022). شرکت کنندگان اکثراً رهبران سابق مقاومت علیه طالبان در دهه 1990 بودند. در نشست آنکارا آنها با تشکیل شورای عالی مقاومت ملی برای نجات افغانستان موافقت کردند (Eqbal, 2022). با این حال، تا به امروز مقاومت فعال پایدار اندکی در برابر طالبان وجود داشته است، به جز تظاهرات در شهرهای بزرگ، عمدتا کابل و هرات، که آنهم اغلب توسط زنان رهبری می‌شوند (George, 2022). آیا ممکن است در حال حاضر یک مقاومت فعال در برابر حکومت طالبان سازماندهی شود؟ و اگر چنین است، ائتلاف شمال چه نقشی ایفا خواهد کرد؟

اتحاد قدیمی شمال

هنگامی که طالبان کابل را برای اولین بار در سال 1996 تصرف کردند، بسیاری از رهبران قومی غیر پشتون، عمدتاً از گروه‌هایی در شمال افغانستان، علیه حکومت طالبان شورش کردند و یک جنبش مقاومت را تشکیل دادند که در محاورات روزمره به ائتلاف شمال معروف شد. نام رسمی این ائتلاف، جبهه متحد برای نجات افغانستان بود که به زبان دری به جبهه متحد اسلامی ملی برایی نجات افغانستان نام گذاری شده بود. از این جنبش به عنوان اتحاد شمال یاد می شد، زیرا گروه های قومی را در شمال یا مرکز افغانستان نمایندگی می کرد، در حالی که طالبان عمدتاً از قبایل پشتون و از جنوب افغانستان تشکیل شده بودند.

در مراحل اولیه مقاومت در دهه 1990، ائتلاف شمال عمدتاً از قبایل تاجیک به رهبری برهان الدین ربانی رئیس جمهور پیشین افغانستان و احمد شاه مسعود وزیر دفاع سابق، رهبر افسانه ای تاجیک از دره پنجشیر، تشکیل شده بود. با این حال، با گسترش حکومت طالبان در افغانستان در سال 2000، دیگر رهبران گروه‌های قومی غیر پشتون، به‌ویژه هزاره‌ها، ازبک‌ها و ترکمن‌ها به این ائتلاف پیوستند و رهبری آن گسترش یافت و کریم خلیلی، عبدالرشید دوستم، و عبدالله عبدالله، محمد محقق و عبدالقادر و دیگران را دربر گرفت. اکثر این افراد، رهبران گروه های مجاهدین در مبارزه با اشغال افغانستان توسط شوروی در دهه 1980 بودند و بیشتر آنها در سال های 1992 تا 1996 در حکومت فاجعه بار مجاهدین در کابل شرکت داشتند.

از نظر نظامی، اتحاد شمال موفقیت محدودی داشت. با این حال، آنها از چندین کشور از جمله هند، ایران، روسیه، تاجیکستان، اسرائیل، پاکستان و ایالات متحده و سایرین حمایت دریافت می کردند. تا سال 2001، طالبان کنترول بیشتر افغانستان را در اختیار داشتند در حالی که ائتلاف شمال کنترول کمتر از 10 درصد از کشور، عمدتاً در گوشه شمال شرقی کشور در ولایت دورافتاده بدخشان، یک منطقه کم جمعیت از کوه های مرتفع شمال شرق را در اختیار داشت که با چیترال، تاجیکستان و چین هم مرز است. آنها همچنین بخشی از ولایت پنجشیر، یک منطقه کوهستانی در حدود 100 مایلی شمال کابل به رهبری مبارز معروف مقاومت احمد شاه مسعود را نیز در کنترول خود داشتند.

بمبگذاری در مرکز تجارت جهانی و پنتاگون در 11 سپتامبر 2001، وضعیت افغانستان و نقش ائتلاف شمال را تغییر داد. هنگامی که ایالات متحده در پاییز 2001 وارد جنگ در افغانستان شد، اتحاد شمال را متحد مفیدی یافت. ایالات متحده در ابتدا تیم کوچکی از ماموران سیا را تنها چند هفته پس از رویداد یازده سپتامبر در پاییز 2001، به منطقه پنجشیر در مرکز افغانستان فرستاد. ایالات متحده و متحدین آن توانستند با عناصر ائتلاف شمال هماهنگی ایجاد کنند و آنها به کمک بمباران استراتژیک توسط هواپیماهای آمریکایی، توانستند تا اواخر پاییز 2001 طالبان را از افغانستان بیرون برانند.

به دلیل نقش آنها در بیرون راندن طالبان در سال 2001، بسیاری از رهبران ائتلاف شمال به عنوان قهرمانانی دیده می شدند که به نجات افغانستان کمک کردند. با این حال، داستان پیچیده تر است. بسیاری از جمله ربانی، احمدشاه مسعود و اسماعیل خان از سال‌های 1992 تا 1996 رهبران دولت فاجعه‌بار مجاهدین در کابل بودند، دوره‌ای که از آن به عنوان جنگ داخلی افغانستان یاد می‌شود. در آن زمان گروه‌های مجاهدین، عمدتاً همان گروه‌هایی که بعداً اتحاد شمال را تشکیل دادند و با هم برای بیرون راندن اتحاد جماهیر شوروی در دهه 1980 جنگیدند، پس از خروج اتحاد جماهیر شوروی از افغانستان در سال 1989 و فروپاشی ریاست جمهوری محمد نجیب الله، بین خود برای کنترول کابل جنگیدند (Sitton, 2005).

در حالی که برخی از این رهبران اتحاد شمال در دهه 1990 به نظر می رسید که افکار مترقی را به ویژه در مورد حقوق گروه های اقلیت در مناطق تحت کنترول خود ترویج می کنند، بسیاری از آنها در واقع جنگ سالاران قبیله ای – خصوصا زورمندان – بودند که قادر بودند مناطقی از افغانستان را بدون نظارت یک دولت ملی، کنترول کنند. آنها قدرت مطلق را از طریق ابزارهای خشونت آمیز به دست آوردند و اغلب شبه نظامیان بزرگی از قبایل قومی وفادار را تحت کنترول خود داشتند. این قدرت مطلق بدون نظارت دولتی به برخی از رهبران ائتلاف شمالی اجازه داد تا دست به جنایات بزنند و در برخی شرایط از قدرت خود برای کشتن یا زندانی کردن دشمنان خود استفاده کنند. از جمله رهبر ازبک، مارشال دوستم و عطا محمد نور، مرد قدرتمند تاجیک که از سال 2004 تا 25 جنوری 2014 والی بلخ بود (Constable, 2006). بر اساس گزارش دیده بان حقوق بشر در سال 1997 بیش از 3000 سرباز طالبان در مزار شریف توسط نیروهای دوستم اعدام شدند. و در سال 2001، پس از ورود ایالات متحده به جنگ، نیروهای دوستم بین 250 تا 3000 زندانی طالبان را کشتند که در کانتینرهای فلزی با گلوله یا با خفگی کشته شدند، البته بسته به اینکه آمار چه کسی را قبول کنید (Dostum, 2009).

کنفرانس بن

برای حل این سوال که چه کسی پس از شکست طالبان در سال 2001 افغانستان را رهبری می کند، کنفرانسی برای تشکیل دولت موقت در دسامبر 2001 در شهر بن آلمان تشکیل شد. اکثر رهبران ائتلاف شمال و همچنین دیگر رهبران افغان، از جمله پادشاه سابق محمد ظاهر شاه که بیش از 25 سال در ایتالیا در تبعید به سر می برد، شرکت داشتند. رهبران طالبان در آن کنفرانس دعوت نشدند.

کنفرانس توافقنامه ای را در مورد چگونگی اداره افغانستان به دست آورد که رسماً بعنوان موافقت نامه ترتیبات اداره موقت در افغانستان تا ایجاد نهادهای یک دولت دائمی، نامیده شد. علیرغم نقش مهمی که ائتلاف شمال در برکناری طالبان ایفا کرده بود، کنفرانس در عوض، حامد کرزی را که نسبتاً ناشناخته بود، به عنوان رئیس دولت انتخاب کرد. در حالی که به برخی از رهبران ائتلاف شمالی در دولت جدید مناصبی داده شد، اکثر آنها تا اندازه زیادی نادیده گرفته شدند (Mukhopadyay,2014). با این حال، در هر دو دولت کرزی و غنی، به برخی از رهبران ائتلاف شمال سابق که برخی شان از جمله جنگ سالاران بدنام بودند، مناصبی در دولت داده شد. فاجعه آمیزترین آنها انتصاب عبدالرشید دوستم، فرمانده ازبک تبار به سمت معاون رئیس جمهور در دولت اول غنی از سال 2014 تا 2020 و سپس به مقام عالی مارشال در سال 2020 بود (Ansar, 2020).

شکست اتحاد قدیمی شمال

هنگامی که طالبان برای دومین بار در ماه اگوست 2021 افغانستان را تصرف کردند، با تصرف ولایت های شمال افغانستان بسیاری را شگفت زده کردند. ولایات شمالی برای افغانستان مهم هستند و بسیاری از ثروت این کشور را تامین می کنند. آنها با ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان هم مرز هستند و تجارت و بازرگانی بین افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی را فراهم می کنند. تا حد زیادی تصور می شد که مردم شمال افغانستان ضد پشتون و در نتیجه مخالف طالبان هستند. اما معلوم شد که اینطور نیست. این سؤالی را ایجاد می کند که چه بر سر ائتلاف شمالی قدیمی و رهبران آن آمده است و چرا آنها نتوانستند طالبان را از ولایات شمالی دور نگه دارند؟ (Mortaza shvili, 2021). به عنوان مثال، بسیاری از رهبران سابق اتحاد شمال اکنون مسن هستند و بسیاری از آنها از کشور نقل مکان کرده بودند. دوستم اکنون 69 ساله است، ربانی و احمدشاه مسعود مرده اند و اسماعیل خان اکنون 76 ساله است. دوستم اکنون در ترکیه و اسماعیل خان در ایران زندگی می کند.

چندین عامل دیگر در پیروزی شگفت انگیز طالبان در سمت شمال نقش داشتند. اولاً، خود طالبان تغییر کرده بود و کمتر به یک جنبش تمام عیار پشتون تبدیل شده بود و شامل مشارکت بیشتر مردم از گروه های قومی شمالی می شد. علاوه بر این، شمال با رویکرد مذهبی طالبان نسبت به اسلام، سازگارتر شده بود. به عنوان مثال، در شهر شمالی قندوز، یک مدرسه زنانه که نسخه ای سختگیرانه از اسلام را مطابق رویکرد طالبان نسبت به نقش زنان در جامعه تبلیغ می کرد، آشکارا فعالیت می کرد (Mukhopadyay, 2014). همچنین ولایات شمالی افغانستان نسبت به دولت کابل احساس بیگانگی کرده بودند. هر چند که رئیس جمهور کرزی و رئیس جمهور غنی از اعضای طالبان نیستند، اما آنها هم پشتون بودند. در انتخابات ریاست جمهوری 2014، رای گیری اساساً منجر به تساوی بین عبدالله عبدالله و غنی شد و جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا را ملزم به میانجیگری برای حل و فصل بین این دو کرد، و عبدالله عبدالله را به «رئیس اجرائیه» تبدیل کرد، سمتی که در قانون اساسی افغانستان وجود نداشت. عبدالله عبدالله اهل شمال و در میان مردم شمال افغانستان محبوب بود. رفتار ضعیف عبدالله عبدالله باعث ایجاد تنش بین این دو رهبر شد و به احساسات منفی در میان اقوام شمالی که عبدالله عبدالله از آنجا برخاسته بود، دامن زد (Mortazashvili, 2021).

انتخابات ریاست جمهوری 2019 بار دیگر یک مسابقه مجدد بین غنی و عبدالله عبدالله بود که به تنش بین عبدالله شمالی و غنی پشتون ادامه داد. مشارکت کم رای دهندگان در انتخابات (19 درصد از واجدین شرایط شرکت کردند) منجر به ناامیدی رای دهندگان در شمال شد (Mukhopadyay, 2014). پس از انتخابات و یک نتیجه رقابتی دیگر، غنی برای تضعیف نقش رقبا در شمال حرکت کرد، حرکتی که در را به روی طالبان باز کرد. در نهایت، سطح بالای فساد و رفتار سخت دولت کابل با شمال، مردم شمال افغانستان را بیشتر ناامید کرد. در سال 2004، رئیس جمهور کرزی، جنگ سالار بدنام تاجیک عطا محمد نور را به سمت والی ولایت بلخ، که شامل شهر مهم شمالی مزار شریف است، منصوب کرد. در سال 2017، رئیس جمهور غنی تلاش کرد تا او را به دلیل فساد از سمت خود برکنار کند، اما عطا از کناره گیری خودداری کرد و باعث ایجاد شکاف بین شمال و رئیس جمهور غنی شد (Mukhopadyay, 2014).

مقاومت جدید

در اواخر بهار 2022، که از نظر تاریخی فصل جنگ در افغانستان محسوب می شود، به نظر می‌رسید که فعالیت‌های مقاومت ضد طالبان در سراسر کشور روی دهد. اندکی پس از پیروزی طالبان در ماه اگوست سال 2021، یک جنبش مقاومت در دره پنجشیر به رهبری احمد مسعود، پسر جنگجوی افسانه‌ای مقاومت تاجیک، احمد شاه مسعود که در سال 2001 کشته شد، ظهور کرد. این گروه مقاومت ضد طالبان، که نام رسمی آن جبهه مقاومت ملی افغانستان (NRF) است، به مقاومت دوم نیز موسوم است (ائتلاف شمال سابق مقاومت اول بود). چند تن از اعضای سابق ائتلاف شمال که در حکومت غنی بودند در ماه اگوست 2021 به پنجشیر گریختند. این مجموعه شامل امرالله صالح معاون اول رئیس جمهور در حکومت غنی بود. با فرار اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان در 15 اگوست 2021، صالح با حفظ سمتش به عنوان معاون سابق رئیس جمهور، خود را به عنوان رئیس برحال دولت افغانستان معرفی کرد. تعداد کمی این ادعای او را جدی گرفتند (Farivar, 2022). پنجشیر که معنای انگلیسی آن «پنج شیر» است، مکان ایده آلی برای حمله به طالبان است (Burdak, 2010).

جبهه مقاومت ملی با نیروهای طالبان در کوه های مرتفع در حدود 90 مایلی شمال کابل درگیر بوده است. این منطقه از دره های کوهستانی متعددی تشکیل شده است، مکانی که جنگجویان می توانند در آنجا پنهان شوند. در حالی که پنجشیر ممکن است مکان خوبی برای فعالیت های چریکی باشد، اما دور از دسترس بودن آن اثبات ادعاهای جبهه مقاومت ملی را دشوار می کند، هرچند که تعدادی روزنامه نگار یا افراد مستقل توانسته اند به آنجا سفر کنند. به نظر می رسد که جبهه مقاومت ملی در حمله به طالبان در دره پنجشیر موفقیت محدودی داشته است، اما ظاهرا این موفقیت محدود بوده و با حملات متقابل قوی نیروهای طالبان مواجه شده است. جبهه ممکن است چاریکار، شهرکی در جاده شمال افغانستان را نیز تصرف کرده باشد، اما شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد این اتفاق افتاده است. آنچه واضح است این است که طالبان نیروهای بیشتری از جمله هواپیما به منطقه فرستاده است.

مقاومت ملی دفتری در واشنگتن دی سی افتتاح کرده و سخنگوی آنها علی نظری به منظور جستجوی جلب حمایت از جبهه از کشورهای مختلف، فعال بوده است. با این حال، تا به امروز هیچ کشوری آنها را تایید نکرده یا از آنها حمایت نظامی لازم را ارائه نداده است. علاوه بر این، اکثر رهبران جبهه مقاومت ملی از افغانستان گریخته اند، از جمله مسعود و صالح (تصور می شود که هر دو در تاجیکستان هستند). علاوه بر این، ظاهراً مسعود و اسماعیل خان در زمان سفر هیئت طالبان به ایران در جنوری 2022، با مقامات طالبان ملاقات کرده اند. مشخص نیست که آنها در مورد چه چیزی بحث کردند، اما گزارش ها حاکی از آن است که مسعود بر نمایندگان طالبان برای ایجاد یک دولت فراگیر که شامل همه اقوام و ملیت های افغانستان باشد، فشار آورده است. متقی، سخنگوی طالبان، از مسعود و اسماعیل خان دعوت کرد تا به افغانستان بازگردند و «بدون هیچ نگرانی زندگی کنند» (Mohammed, 2022).

جبهه آزادی افغانستان: این گروه شامل جبهه آزادی افغانستان است که با انتشار ویدئویی قصد خود را برای مبارزه با طالبان اعلام کرده و خواستار تشکیل یک دولت کثرت گرای قومی است. با این حال، هیچ نشانه ای از اینکه آنها چه کسانی هستند، رهبران آنها چه کسانی است و یا در کجا قرار دارند، وجود ندارد.

واحد گرگ ها: گزارشی تایید نشده وجود دارد مبنی بر اینکه یار محمد دوستم، پسر جنگ سالار ازبک، عبدالرشید دوستم، در حال آماده شدن برای ورود به افغانستان برای تشکیل یک جبهه مقاومت ضد طالبان متشکل از قبایل ازبک از ولایت جوزجان است. این گروه هنوز نامی ندارد، اما ظاهراً با نام «واحد گرگ ها» (Wolf Unit) شناخته می شود.

جبهه ملی برای افغانستان آزاد: یکی دیگر از گروه های ضد طالبان به نام جبهه ملی برای افغانستان آزاد با انتشار ویدئویی از مقاومت در برابر طالبان در ولایت کاپیسا، یک ولایت کوچک در شمال شرق کابل، خبر داده است. اینکه آنها چه کسانی هستند و چه کاری انجام می دهند، مشخص نیست.

ببرهای آزادی ترکستان: اطلاعات کمی در مورد این گروه وجود دارد. آنها ظاهراً از قبایل ترک و ازبک هستند و به یک پاسگاه طالبان در نزدیکی شهر شبرغان در ولایت جوزجان حمله کرده اند.

نتیجه

با تعجب بسیار، مقاومت مسلحانه کمی در برابر طالبان صورت گرفته است. اگرچه چندین گروه مقاومت، به ویژه جبهه مقاومت ملی افغانستان، به رهبری پسر مبارز معروف مقاومت، احمد شاه مسعود، عرض اندام کرده اند. اما به نظر می رسد که این گروه و چند گروه کوچکتر که تشکیل شده اند، در مبارزه با طالبان موفقیت چندانی نداشته اند. مشکلات آنها سه بعدی است. برای مثال، در بیشتر موارد، این گروه‌ها نتوانسته‌اند حملات مسلحانه را به طالبان انجام دهند، مگر در مناطق کوهستانی دره پنجشیر. علاوه بر این، در بیشتر موارد، رهبران این گروه های مقاومت از کشور گریخته اند به طوری که مجبور شده اند از خارج با طالبان بجنگند. در نهایت، هیچ یک از این گروه های مقاومت حمایت قابل توجهی از کشورهای خارجی پیدا نکرده اند. این امر توانایی آنها را برای دریافت تسلیحات یا سایر حمایت های نظامی محدود کرده و آنها را در برابر حملات نیروهای طالبان آسیب پذیر ساخته است. ممکن است در ناتوانی این گروه های ضد طالبان در جلب حمایت ها، درسی نهفته باشد. برخی گزارش‌ها اکنون نشان می‌دهند که بسیاری از افغان‌ها با روی کار آمدن طالبان در ماه اگوست 2021 از آنها استقبال کردند. آنها از فساد و بی‌کفایتی حکومت غنی به ستوه آمده بودند و به همین دلیل از حکومت طالبان استقبال کردند. اگر این مسئله درست باشد، توضیحی است بر اینکه چرا گروه های ضد طالبان، کار دشواری در پیش رو دارند (Maizland, 2021).

منابع

• Ansar, M. (2020, June 8). Sources Report Rift Oveer Marchal Rank of Dostum. Retrieved from Tolo News: https://tolonews.com/afghanistan/sources-report-rift-over-marshal-rank-dostum-0
• Constable, P. (2006, November 23). Top prosecutor Targets Afghanistan’s Once Untouchable bosses. The Washington Post.
• Dostum, A. (2009, July 17). It is impossible Prisoners Were Abused. Retrieved from Radio Free Europe: https://www.rferl.org/a/It_Is_Impossible_Prisoners_Were_Abused/1779291.html
• Eqbal, S. (2022, May 19). Ankara Gathering of Political Figures Form the Supreme Council of National Resistance for the Salvation of Afghanistan. Retrieved from The Khaama Press: https://www.khaama.com/ankara-gathering-of-political-figures-forms-the-supreme-council-of-national-resistance-for-the-salvation-of-afghanistan68391/
• Farivar, M. (2022, April 28). Afghan ‘fighting Season’ Ushers in New Anti-Taliban Groups .Retrieved from Voice of America: https://www.voanews.com/a/afghan-fighting-season-ushers-in-new-anti-taliban-groups/6542148.html

What Happened to the Northern Alliance in Afghanistan?

• مطالب بیشتر از همین نویسنده

About امین آرمان

Amin Arman is the founder, administrator and editor-in-chief of kabulpen.net and is a freelance writer, researcher and university lecturer from Afghanistan.

• ایران و افغانستان: افزایش تنش پس از بازگشت طالبان - 2022/10/28
• ائتلاف شمال افغانستان را چه شد؟ - 2022/07/27
• توجه نمودن به الگوریتم ها - 2020/04/16
• هویت ملی تزریقی است یا روییدنی؟! - 2019/12/20
• چین، وی چت و اینترنت بومی: گامی به پیش و گامی به پس! - 2019/01/28
• چی نمی توان کرد؟! - 2018/12/06
• کمپاین تخریبِ بشردوست، منصفانه نیست - 2018/10/10
• خوب و بد سخنرانی دونالد ترامپ در مجمع عمومی ملل متحد ! - 2018/09/27
• کاندیدای وزارت! - 2018/01/29
• زلمی خلیلزاد سرنا را از سر گشادش پف می کند؟! - 2018/01/27
• افغانستان، حقوق بشر و نيازهاي عصرگلوبال - 2017/11/13
• به « مُخ کَشی» و پاکسازی ذهنی نیازمندیم ! - 2017/09/17
• دشمن را بشناسیم - 2017/08/07
• قضیه رشد اقتصادی افغانستان! - 2017/08/04
• هراس از واژه «شهروند» چرا؟ - 2017/06/09
• نقص یا نقض قانون؟! - 2017/05/26
• رتبه دانشگاه های برتر آسیا در فهرست 2017 موسسه تایمز - 2017/03/20
• فاصله حرف و عمل تاکجاست؟ - 2016/11/28
• درمان نقطه ای و ماساژدرمانی معضلات اجتماعی ناکام است! - 2016/09/28
• کیم جونگ اون در مقابل ترفند وزارت امور خارجه افغانستان چگونه شکست خورد؟ - 2016/09/23